Бул син бәхет күпере!

Татарстан үзенең асыл эшләре белән дөньяга танылуын дәвам иттерә. Әле кайчан гына өр-яңа "Ту-214" очкычларын коеп куеп бар җиһанны шаккатырган иде, инде менә Кама күпере... Бөтен Рэсәй икътисадын җимереп үткән үзгәрешләр заманында мондый олпат эшләрне башкарып чыга алу, теләмәсәң дә таң калдырыр, әлбәттә.

- Без бүген тарихи вакыйганың шаһитлары. Халкыбыз ничәмә дистә еллар хыялланган күпер төзелеп бетте!- диде Президентыбыз Минтимер Шәймиев тантанада.

Кама елгасының уң як ярында Татарстан Республикасы һәм Россия Федерациясенең гимннары белән башланды әлеге тантана. Беренче булып сүз алган Президент дулкынланып сөйләде.

- Бу вакыйганың әһәмиятен әле тора-тора гына аңларбыз!- диде ул. -Кама елгасының һәр ягында тормыш үзенчә кайнады. Ике як халкы да күпме генә бергә бәйләнеп яшәргә теләсә дә, шушы паром аларның хыялын буып торды. Бигрәк тә сул яктагы районнардагы халыкта ризасызлык төен булып төйнәлде. Иншалла, менә шул канәгатьсезлек буасын ерып җибәрергә мөмкинлек туды бүген. Шушы күперне салучыларга зур рәхмәт!

Аның артыннан сүз алган РФ транспорт министры Сергей Франк Кама күперенең бөтен Россия Федерациясендә иң зур төзелеш булуын һәм аның федерация юллары өчен әһәмиятен билгеләп үтте. Мисал өчен, Чиләбегә юлны 120 чакрымга кыскартачак ул.

- Бер гасыр элек сәүдәгәрләр төзергә теләгән күпер менә бүген корылып бетте. Моңа, әлбәттә, Татарстан Республикасы җитәкчелегенең җитди эшчәнлеге таяныч бирде һәм шулай ук РФ Хөкүмәтенең игътибары өзелмәде,- диде министр.

Җитәкчеләр чыгышыннан соң күпер салучылар заказчыга -Тлавтат-дорстрой" АҖ башлыгы Рөстәм Заки-ровка күпернең символ ачкычын тапшырдылар. Күпер хуҗасы ТР Президенты М.Шәймиевне, РФ транспорт министры С.Франкны, РФ мөлкәт мөнәсәбәтләре министры Ф.Газизуллинны күпернең "алтын клепкасын" кадакларга һәм кызыл тасманы кисәргә чакырды, һәм менә тантаналы мизгел: 2002 елның 18 октябрь көнендә сәгать 11 дә Кама күпере ачылды!

Шуннан соң тантанага җыелган халык яңа күпергә аяк басты.

Дөресрәге, аны барысы 4 күпердән һәм шуларны тоташтырган юллардан торган 14 чакрым озынлыктагы кичү комплексы дип әйтергә кирәк. Кама елгасының элекке ярларын тоташтырган, киңлеге 13,1 метр, озынлыгы 1604 метр булган мәһабәт күпер исә кичүнең төше дисәң дә ярый.

Саескан Тавы авылы янында башланган кичүнең төзелеп бетүен бигрәк тә Алесеевск, Әлки, Чистай, Аксубай, Нурлат, Чир-мешән районнары халыклары зарыгып көтсә дә, аның әһәмияте республикабыз белән генә чикләнми әле. Федерациянең көнбатыш төбәкләрен Оренбург, Свер-дловск, Чиләбе өлкәләре һәм Башкортстан Республикасы белән турыдан тоташтырачак бит ул. Туры юл китергән икътисадый файдаларны әлегә күзаллап та бетереп булмас, әлбәттә.

Ә менә бүген, кичүне ачкан көндә, күперләрнең конструкциясе сокландырса, аларның федерациядәге кризис елларында төзелә алуы тагын да ныграк гаҗәпкә калдыра. Мәгълүм булганча, аның проекты 1993 елда эшләнеп бетә. Куәтле Союз таркалган чагында, 1991 елгы бәяләрдә,

449 миллион сумлык бу гаять зур эш күпләргә тормышка ашмастай хыял гына булып күренгәндер. Чыннан да, үзәктән акча китерә торган "инешләр" корыгач, мондый олпат төзелешкә тотынырга мөмкин идеме соң?

Биредә республикабызның мөстәкыйльлеге хәлиткеч роль уйнады, дисәк, үз-үзебезне мактау өчен генә әйтелгән сүзләр түгел ул. Моның белән Мәскәүдән килгән түрәләр дә килешергә мәҗбүр булды.

РФ транспорт министры:

- Авыр елларда республика җитәкчелегенең бу катлаулы эшне оештыра алуы, аңа матди чыганак һәм акча таба белүе бу төзелешне кыска вакытта очлап чыгарга мөмкинлек бирде,- дип бик дөрес әйтте.

1997 елда төзелешкә ныклап тотынырга карар кылгач, Президент

Минтимер Шәймиев:

- Бу - кыю проект, ә без - тәвәккәл кешеләр!- дип шул зур эшне башкарып чыгачагыбызга ышануын белдергән иде.

Татарстан хөкүмәте республикадагы төзелеш индустриясе оешмаларын барлап чыга башта. Нәтиҗәдә кичүне салу эшләренә кирәкле бар төр предприятиеләрнең дә үзебездә дә барлыгы ачыклана. Менә шулар барысы бергә алып барган эш ысулларын Татарстан алымы дип атыйлар юл төзүчеләр.

Беренче чиратта күпер төзүчеләрне әйтик. Аның да иң зурысын - Кама елгасыныкын эшләү бәхете Казандагы 3 нче күпер төзелеше отрядына тәти. Эшле булу үзе бәхет икәнен искәртеп торуы да артыктыр хәзер. Быел 600 миллион сумлык, узган ел 500 миллион сумлык эш башкарган оешманың 80 процент, ягъни иң төп эшен тәшкил итә бу төзелеш. Озын сүзнең кыскасы, дигәндәй, Кама күперенең Санкт-Петербург каласында үткәрелгән халыкара транспорт күргәзмәсендә иң югары бәя алуы - казанлыларның осталыгын үзе үк әйтеп тора.

Кичүнең Архаровка, Көрәле елгалары аша күперләрен Чаллы шәһәренең 113 нче күпер төзү отряды эшли. Елгалар кечерәк, димәк, күпер озынлыгы кыскарак булса да, эш шартлары биредә дә шул ук. Күпер субайларын төзү өчен 2 метр ярым диаметрындагы торбаларны алдан 30 метр тирәнлеккә кагалар. Аннары торба эчендәге комны бораулап чыгарып, бушаган куышка бетон тутыралар. Эшнең катлаулылыгын аңлату өчен әлеге елгалардагы су тирәнлегенең 12 метрга җитүен дә әйтергә кирәк, әлбәттә. Кыскасы, Чаллы төзүчеләре шундый ук катлаулы һәм үзенчәлекле эш башкара.

Ә инде күпер субайлары өстенә салынган корыч конструкция Зеленодол судно төзү заводында ясала. Барлыгы 9200 тонна авырлыгында 80 корыч блок корып бирә завод күпер төзелешенә. Аларны аерым-аерым баржага салып, Идел һәм Кама буйлап китерәләр. Менә шулай оеша күпер корылмалары.

Әлеге күперләрне тоташтырган ком тауларын исә "Таттран-сгидромеханизация" акционерлык җәмгыяте өя. Елына 27 миллион кубометр җир күчереп эшли алуларын гадәти хәл дип исәплиләр әлеге оешма эшчеләре. Югыйсә су эчендә алар өйгән 22 метр биеклектәге үрдән узган юл бүтән җирдә юк әле.

Бу эшләр кичүнең нигезе дисәң дә ярыйдыр. Күпер конструкцияләре өстенә дә, ком таулары өстенә дә асфальт-бетон салып эшне очлаучылар - юл төзүчеләр. "Главтатдортранс" 1редприятиеләре быел гына, да 1350 мллион сумлык эш башкара биредә, (ичүдәге юллар күтәр>телгән, асфальт үшәлгән. Каманың уң як ярында Шәле авылы аша Чаллы юлы белән оташтыручы олы юлны гына салып бетерәсе калган.

Нигездә, менә шушы оешмалар взеде бу кичүне. Хәзер инде төгәл юәпләнгән: төзелешкә тотылган акчаың 80 проценты Татарстанныкы. Шулай итеп, Кама кичүе бөтенләе белән (иярлек республикабыз көченә таянып башкарылган хезмәт җимеше. юм ул, беренче чиратта, үзебезнең атарстанга файда китерәчәк тә. Юл азабы - гүр газабы, дигән сүзләр, иншалла, Кама буенда бөтенләйгә онытылыр.

Хезмәтенә күрә хөрмәте дигәндәй, җитәкчеләрне, күпер салучыларны кичүнең сул ягында ипи-тоз белән каршы алдылар. Алексеевск, Әлки, Чистай, Аксубай, Нурлат районнары кунакларны шунда ук юл буенда оештырылган табыннарына чакырып, аларга сый-хөрмәт күрсәтте.

Кичүнең ачылуына биредәге халыкның сөенүен район хакимияте башлыклары үз чыгышларында әйтергә тырышты. Алексеевск районы хакимияте башлыгы А.Демидов:

- Без хәзер Казан каласы бистәсенә әйләнәчәкбез!- дип үк белдерде.

Нурлат районы хакимияте башлыгы Ф.Сибагатуллин:

- Безнең халык өчен иң зур бүләк бу!- дип, куанычы белән уртаклашты.

Журналистлар белән очрашкач, Президент, күпернең 2 нче чираты төзеләчәкме, дигән сорауга болай җавап бирде:

- Аның кирәклеге шундук көн тәртибенә чыгачак. Чөнки кичү машиналарны үзенә җыячак... Бу юлы күпернең беренче чиратын уң якта ачтык, икенчесен исә, Алла бирсә, менә бу якта ачачакбыз!

Ә инде яңа кичүдән йөргән өчен түләү-түләмәү мәсьәләсе турында ул:

- Күпер төзеп кенә акча алу, минемчә, кулланучы хокукын кысу булыр иде. Акча түләтәсең икән, товарың да шуңа тиң булырга тиеш бит. Димәк, күпердән соң Чистайга, Әлмәткә, Нурлатка илтә торган юллар да тиз йөри алырлык киң булуы шарт. Менә аларны да югары категорияле итеп төзегәч, акча түләү турында сүз чыгарырга ярый, - диде.

Кичүдәге бәйрәм тантанасы Казан шәһәренең Спорт сараенда дәвам итте. Анда Кама кичүен төзүдә фидакарь тырышлык куйган күпер салучыларны зурладылар. Бәйрәм дәвам итте.

Әлеге тантаналы чараларда Премьер-министр Рөстәм Миңнеханов, Дәүләт Советы Рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, ТР Президенты Аппараты җитәкчесе Әгъзам Гобәйдуллин, ТР Хөкүмәте әгъзалары, шәһәр һәм район хакимиятләре башлыклары катнашты.