М.Ш.Шәймиев Кытай татарларын кабул итте

6 февральдә Татарстан Республикасы Президенты М.Ш.Шәймиев Кремльдә Кытай татарлары вәкилләрен - Кытайда рус теле укытучысы Ильяр Рафик улы Габитов һәм Казахстанда эшмәкәрлек белән шөгыльләнүче Турсунтай Салих улы Габитовны кабул итте.

Кытай татарлары соравы буенча Татарстан Президенты М.Ш.Шәймиев белән очрашуга килгән Ильяр һәм Турсунтай әфәнделәр безнең ерактагы милләттәшләребезнең чит илдә нинди тормышта яшәүләре турында шактый тулы итеп сөйләделәр. Ильяр әфәнде үзе, Кытайда культура революциясе елларында гаепләнеп, 18 ел төрмәдә утырып чыккан. Шуннан соң ул яңадан да татарлар арасында мәдәни-агарту эшләре белән шөгыльләнгән. Мәктәптә рус теле укыта. Шигыръләр иҗат итә. Кытайда Абдулла Буби оештырган татар мәгарифе тарихына багышлап китап чыгарган. Аларның гаиләсе Кытайга XIX гасырның 70 нче елларында ук киткән булган. Аның бабасы Гариф Габитов Казан император университетын тәмамлаганнан соң Кытайдагы Россия илчелегендә консул булып эшли. Яңадан кайту юлын Октябрь инкыйлабы кисә. Бу гаилә яшәгән йорт Казанда Ульяновлар урамында хәзер дә саклана. Нигезе таза булган, күрәсең. Аларның теләкләре - аңа истәлек тактасы куюда. Ильяр әфәнде безнең КДУ профессоры Миркасыйм Госмановның сабакташы да икән. Турсунтай әфәнде шулай ук шушы шәҗәрәнең бер вәкиле. Ул хәзер Алма-Атада эшмәкәрлек белән шөгыльләнә. Кытайдагы туганнары белән элемтәсен өзми. Менә хәзер дә язучы Рабит Батулла белән бергә абыйсын Татарстан буйлап озатып йөри. Ул, Теләче районының Сауш мәктәбендә балалар белән очрашып, укучыларга иң соңгы модель компьютер бүләк иткән. Мәчеттә Коръәнне аһәңле итеп укучы ике балага 50 шәр доллар акча биргән. Казан остаханәлэренең берсендә ерактагы милләттәшләре өчен милли костюмнар тектереп алган. Үз ягында китаплар чыгару өчен иганәчелек иткән. Кытайда татарлар матди яктан мохтаҗлык кичермиләр икән. Ә менә рухи яктан барыбер тарихи ватан үзенә тарта.

Президент М.Ш.Шәймиев татарларның Урта Азия, хәзерге БДБ дәүләтләрендә гомумбелем бирү мәктәпләрен оештырудагы рольләре зур булуын искә төшереп үтте.

- Мәсьәләгә тирәнрәк карап, кайда тарих эзләре калган - безгә шуларны бөртекләп җыярга кирәк, - диде ул. - Хәзер Кытайда яшәүче татарлар белән багланышларны торгызу бик мөһим. Кайтару мәсьәләсе кыенрак булыр, чөнки Россия белән Кытай арасында пенсия мәсьәләсе хәл ителмәгән. Андагы хезмәт монда стажга керми. Ә менә анда яшәүче татар балаларын югары уку йортларына кабул итү мәсьәләсен җиңел хәл итеп була. Тел буенча кыенлык килеп чыгарга мөмкин. Әмма яшьләр телне тиз үзләштерә. Күчеп кайтырга теләүчеләр булса, монда эшкә килеп, яши башлап, анысын да акрын-акрын хәл итәргә мөмкин. Әлеге очрашуда ТР Премьер-министры урынбасары Зилә Вәлиева, ТР Президентының Тышкы багланышлар департаменты директоры Тимур Акулов һәм башка рәсми кешеләр катнашты. Президент белән очрашудан соң без Ильяр һәм Турсунтай әфәндегә берничә сорау бирдек.

- Кытай татарларының Татарстанга кайту хыялы кайчан туды? Бу тормышка ашар дип уйлыйсызмы?

- Бу- күптәнге хыял. Кешегә рухи азык та кирәк. Пенсия белән дә тоткарлык булмаска тиеш.

- Кытайдагы милләттәшләр нәрсә белән шөгыльләнә?

- Күбесе таулы районнарда яши. Мал тоталар, елкы асрыйлар, умартачылык белән мавыгалар. Шәһәрдә торучылар арасында укытучылар, табиблар, финанс белгечләре, инженерлар бар.

- Татарлар най яклары белән аерылып тора?

- Әхлак тотанаклыгы ягыннан беренче урында торалар. - Яшьләр туган телне беләме?

- Татар мәктәпләре юк. Телне гаиләдә өйрәнәләр. Мәктәп ачып бирер идек, аннан соң институтка керү кыенлаша. Анда дәресләр уйгур, казах, кытай телендә бара.

- Кытайда ислам диненә мөнәсәбәт нинди?

- Ышан, дип тә, ышанма, дип тә әйтүче юк. Яшьләр динне үз өйләрендә өйрәнәләр, тоталар.