Минтимер Шәймиев: Һәрчак алда булырга!

- Минтимер Шәрипович, Татарстан - Россиядә мәктәпләрне компьютерлаштыру буенча лидерлар сафында бүген. Бу процесс сезнең республикада кайчан башланды һәм нинди нәтиҗәләргә ирештегез?

- Татарстанда мәктәпләрне компьютерлаштыру мәсьәләсе белән без инде 2001 елда ук, "Россия балалары" һәм "2001-2005 елларга бердәм мәгариф мәгълүмати мохитен үстерү" федераль максатчан программалары кабул ителгәч, җитди шөгыльләнә башладык.

Республикада "Мәктәпләрне компьютер техникасы белән тәэмин итү һәм аларны Интернет челтәренә тоташтыру" дигән үз проектыбызны да эшләдек. 2001 елда гына да бу программалар буенча мәктәпләргә 9 мең компьютер сатып алынды. Шушы максатка ярты миллиард сумнан артыграк акча тотылды, шуның 80 проценты - республика бюджеты средстволары.

Күз алдына китереп карагыз: әле 2000 елда гына республика мәктәпләрендә бер компьютерга 210 бала туры килсә, хәзер хәтта авыл мәктәпләрендә дә компьютер классы бар. Бүген 23 укучыга бер компьютер туры килә. Бик югары күрсәткеч бу. Россиядә, кайбер бәяләмәләр буенча, уртача алганда 110 нан артыграк балага бер компьютер туры килүен исәпкә алганда, бигрәк тә.

Шуннан соң ясалган адым - ул да булса мәктәпләрне Интернет челтәренә тоташтыру. Ачык тендерда Татарстанның иң көчле элемтә операторларыннан берсе - "Таттелеком" ААҖ җиңде. Бүген Бөтендөнья челтәренә республиканың 1800 дән артыграк мәгариф учреждениесе (ә бу - 90 проценттан артыграк) керә ала. Интернетка тоташу өчен 48,3 миллион сум акча бүлеп бирелде, шуның 60 проценттан артыграгы республика бюджетыннан күчерелде.

- Шуның кадәр киң колачлы проектларны тиешле базасыз гына тормышка ашыру мөмкин түгел...

- Татарстанда яңа программалар һәм технологияләр өчен уңай шартлар булдырылган. Республикада кирәкле мәгълүмати инфраструктура бик көчле. 2001-2005 елларда без "Авылларда элемтә инфраструктурасын үстерү" республика программасын тормышка ашырдык. Бу югары технологияләр өлкәсендә сыйфатлы ыргылыш ясау мөмкинлеге бирде. Республикабызны "чолгап" алган җепселле-оптик челтәрләр ярдәмендә Татарстанның хәтта иң ерак почмакларында да сыйфатлы Интернеттан файдалану мөмкинлеге ачылды.

"Коминфо консалтинг" компаниясе үткәргән тикшеренү нәтиҗәләренә караганда, Татарстанның компьютерлар технологияләре һәм программалар белән тәэмин итү базары елына 20 процентка үсә. Бигрәк тә әлеге базарда компьютер җиһазлары җитештерүче һәм программалар эшләүче Татарстанның "ICL - КПО ВС" компаниясенең уңышлы эшләп килүе зур проектларны тормышка ашыру мөмкинлеге бирә.

- Мәгариф өлкәсендә мәгълүмати-коммуникация технологияләрен үстерүнең якын киләчәктәге стратегиясен ничегрәк күзаллыйсыз?

- Бүген ныклы база булдырылса, киләсе адым - мәктәпләрне программалар белән тәэмин итү һәм кадрлар әзерләү. Бүген яшь буынның мәгълүмати технологияләр ягыннан укытучыларны һәм ата-аналарны да уздыруы сер түгел. Без буыннар арасында мәгълүмати технологияләр ягыннан аерманы бетерү бурычын куйдык. Балаларны өйрәтү өчен педагоглар иң беренче чиратта үзләре мәгълүмати-коммуникация технологияләре белән эш итә, фәннәр буенча программалар төзи белергә тиеш. Мәгарифтә мәгълүмати-коммуникация технологияләренә методик ярдәм күрсәтү йөзеннән республика мәгълүмати - методик тәэминат һәм контрольлек үзәге (шәһәр һәм районнарда филиаллары белән) булдырылды. Яңа программалар кертү, белем бирү "Мәгариф системасын мәгълүматлаштыру" федераль проекты һәм "Киләчәк өчен укыту" Intel партнерлык программасы кысаларында хәл ителеп киленә. Моннан тыш, без, узган елда, Россиядә беренчеләрдән буларак, "Майкрософт Рус" программасы буенча килешүгә кул куйдык һәм педагоглар әзерли башладык. Инде биш меңнән артыграк кеше белем эстәде дә. Тик әле укытучыларның тагын 40 проценты тиешле әзерлек узарга тиеш.

- Минтимер Шәрипович, Сез ничек уйлыйсыз, челтәрдән файдаланучыларның татар телендәге мәгариф ресурсларына ихтыяҗы зурмы?

- Microsoft белән берлектә без хәзер бик җитди проект - татар телендәге Windows булдыру өстендә эшлибез. Чыннан да, бөтендөнья челтәрендә татар йә булмаса башка милли сегмент эшләүдә техник яктан билгеле бер авырлыклар бар. Microsoft компаниясе белән бергә кул куелган стратегик килешү инфокоммуникацион мохитне үстерүдә өр-яңа мөмкинлекләр ача. Моңа кадәр, инде узган елның сентябрь аенда ук, без татар теленә яраклаштырылган "Linuх" операцион системасын тәкъдир иттек. Ягъни без яхшы эш коралы - чаралар булдырабыз, аларга ихтыяҗ бар, һәм бүген иң мөһиме - алардан белеп файдалану.

Моннан тыш, Бөтендөнья челтәрендә татар сегментын арттыру өчен без Татар дәүләт гуманитар-педагогика университеты базасында ТР мәгълүмати-мәгариф системасын булдырып киләбез. Әлеге система нигезендә Интернетта татар теленә техник ярдәм чаралары, татар телле сайтлар, белем бирүнең интерактив технологияләре эшләнеләчәк. Әгәр без моны хәл итсәк, бу республикадан читтә яшәүче татарларның мәгарифкә ихтыяҗларын канәгатьләндерүдә бик зур ярдәм булачак дигән сүз.

- Минтимер Шәрипович, Интернеттан күз-колаксыз файдалануның баланың ныгып җитмәгән психикасына тискәре йогынты ясау ихтималы күпләрне куркыта. Балаларга мәгълүмат дөньясына тәрәзә ачканда, моның Сез алдан әйтеп булмый торган нәтиҗәләргә китерүеннән шикләнмәдегезме?

- Гаҗәп бит: нәни балалар компьютерны шуның кадәр тиз һәм җиңел үзләштерә ки, зурларга алардан көнләшәсе генә кала! Бүгенге шартларда аларга Интернеттан файдалануны тыеп булмый һәм кирәк тә түгел. Шул ук вакытта, балага Бөтендөнья челтәренә юл ачып, без, миңа калса, бу мәсьәләгә төптән уйлап якын килдек. Бездә барлык мәктәпләр дә бердәм мәгариф челтәренә берләштерелгән. Аның Казан дәүләт университеты базасында ресурслар үзәге бар, кирәкле саклану системалары да, махсус мәгариф порталы да биредә эшләнгән. Шул рәвешле, республика киңлегендә үзенчәлекле мәктәп Интернеты пәйда булды.

- Бу челтәрнең мәгълүматларны тапшыру тизлеге тиешле ихтыяҗларга туры киләме? Алга таба тоташуның альтернатив технологияләреннән файдалану мөмкинлеге булырмы?

- Мәгариф челтәренең "җитештерүчәнлеген" арттыру зарурилыгы бар. Бу гамәлдәге Dial-Up технологиясе буенча мәгълүматлар тапшыруның тизлеге җитәрлек булмау белән бәйле, ә бу схема буенча асылда авылларның барлык мәгариф учреждениеләре диярлек тоташтырылган. Әмма технологияләр бер урында "таптанып" тормый. Узган елда без "ВымпелКом" компаниясе программасы нигезендә беренче мобиль Интернет-класс ачтык. Иң кызыгы шунда: атаклы Раифа монастыреның балалар приютында пәйда булды ул. Аның нәтиҗәсендә биредә тәрбияләнүчеләр "Билайн" челтәренең чыбыксыз GPRS/EDGE системасыннан файдаланып, Интернетка керү мөмкинлеге алды.

- Минтимер Шәрипович, югары технологияләр һәрвакыт зур чыгымнар белән бәйле, ә Сез мәгарифтә мәгълүмати-коммуникация проектларын тормышка ашырудан нинди нәтиҗә көтәсез?

- Иң мөһиме шул: бүген без җитди проблеманы - зур шәһәрләр белән авыллар арасында технологияләрне үстерүдәге аерманы юкка чыгаруга ирештек. Хәзер республиканың авыл районнарында санлы технологияләр дәрәҗәсе кайбер шәһәрләрдәгегә караганда югарырак та. Дөнья ачык булган шартларда тулы бер буынны аннан аерып тәрбияләргә ярамый, дип исәплим мин. Авыл мәктәпләрендә укучы балалар мәгълүмати изоляциядә яшәргә тиеш түгел, аларга үзләренең яшьтәшләре белән бертигез дәрәҗәдәге старт мөмкинлекләре бирүгә омтылу кирәк.

Юкса без көндәшлеккә сәләтле шәхес тәрбияләп үстерә алмаячакбыз. Ахыр килеп, берничә елдан соң бу бөтен икътисад үсешендә чагылыш табачак. Мәгълүматлаштыру системасын алга таба үстерүнең киләчәгебезне билгеләвенә иманым камил. Шуңа күрә дә мәгълүмати тигезсезлек - социаль проблема ул. Аны хәл итми торып, алга таба үсеш яки техник алгарыш турында сөйләп булмый. Бу мәсьәләнең бәһасе бик зур, зурдан кубып сөйләшкәндә, киләчәктә көндәшлеккә сәләтебез бит ул.

- Минтимер Шәрипович, Сез мобиль элемтәдән файдаланасыздыр, мөгаен...

- Әйе, аннан инде күптәннән, мобиль элемтә илдә киң таралганчы ук файдаланып киләм. Фәндә һәм технологиядә, бигрәк тә элемтә һәм мәгълүмат өлкәсендә һәрчак алда булу кирәк дип исәплим. Республикада аларның үсеше өчен җаваплы хезмәтләр киләчәккә карап эшли, дигән фикердә мин. Гомумән, без икътисадның теләсә кайсы тармагында дөнья күләмендәге фәннең иң соңгы казанышларын белеп торырга һәм аларны тәҗрибәгә кертә барырга тиеш. Юкса, артта сөйрәлеп, тарихтан төшеп калачакбыз. Тирәнрәк уйлап караганда, безнең инде мәгълүмати культурасы башкача булган буын үсеп килә. Аның өчен Интернет, мобиль элемтә - телевизор яки радио кебек табигый нәрсә. Ә мин әле авылда электр уты да булмаган чорларны хәтерлим. Балачакта укырга бик ярата идем. Авылда яшәдек бит. Кичләрен укырга ярамый, чөнки керосинны янга калдырырга кирәк иде. Бервакыт әтием кайдандыр батарея белән эшли торган радио алып кайтты. Шул батареяны радиодан "салдырып" алдым да, аңа лампочка көйләдем, утлы булдым. Шул рәвешле кичләрен китаплар уку мөмкинлеге алдым. Бераздан абыем батареяны киредән үз урынына куйгач, радионың эшләмәве беленде. Батареяның бөтен зарядын бетергәнмен чөнки. Ул чагында әтиемнән ничек эләккәнен әле дә хәтерлим. Шуннан соң батареясыз гына эшләүче радиоприемник җыю хыялы белән янып йөри башладым бит! Һәм мин аны җыйдым да! Сабакташым белән озын чыбыклар эзләп таптык та аларны "үзебезнең" технология буенча биек баганаларга беркетеп куйдык. Шушы детектор приемнигыннан тавыш ишеткәч, нинди горурлык кичерүемне күрсәгез иде икән! Шуннан соң тормышта җиңүләр байтак булды, әмма монысы, чорына карап, югары технологияләр дөньясына тәүге адым иде.

- Үзегезне мобиль кеше дип бәяли алыр идегезме?

- Һичшиксез! Юкса барлык нәрсә кайнап, гөрләп торган, алга таба барган республикада җитәкче дә булып булмас иде. Вакыт елдан-ел "кысыла" бара. Тормышта мин үзем бик җиңел сөякле кеше. Мобиль - хәрәкәтчән дигән сүз. Ә татар мәкалендә әйтелгәнчә, хәрәкәттә - бәрәкәт!